80. Rocznica bitwy pod Monte Cassino

Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych

1 marca 2024 r. w Bochni pod Krakową przy pomniku gen. bryg. Leopolda Okulickiego pseud.  "Niedźwiadek", Kolega Zbigniew Starczyk w imieniu SPK w Kanadzie złożył wiązankę kwiatów ku czci i pamięci Żołnierzy Wyklętych.

ZBIGNIEW GONDEK 1924 - 2023

Urodzony 31 stycznia 1924 roku w Przemyślu. Podpułkownik Wojska Polskiego w stanie spoczynku. W 1940 roku deportowany do Związku Sowieckiego do Okręgu Kustanajskiego za Uralem. Na mocy układu Sikorski-Majski zwolniony z zesłania. 2 lutego 1942 roku przybył do punktu zbornego w miejscowości Ługowoj. Od 28 lutego 1942 roku w Wojsku Polskim w ZSRS w 27 Pułku Piechoty. Przez Krasnowodsk ewakuowany do Pahlevi w Iranie i od 1 kwietnia 1942 roku pozostaje pod komenda brytyjską. 21 kwietnia 1942 przetransferowany do Palestyny. Żołnierz II Korpusu Polskiego gen. Władysława Andersa we Włoszech. Przydzielony do 6 Baonu 2 Kompanii Strzelców Karpackich w składzie 3 Dywizji Strzelców Karpackich. Od 1942 do 1943 roku przebywał na środkowo-wschodnim teatrze działań wojennych w Iranie, Iraku, Palestynie i Egipcie. Na włoskim teatrze działań wojennych służył od 13 grudnia 1943 roku, przechodząc chrzest bojowy w pobliżu Taranto i zaraz potem nad rzeką Sangro. Szturm na Monte Cassino tak wspomina: “6 Batalion, którego częścią była moja kompania i mój pluton dostał rozkaz zluzowania Amerykanów. Było to w nocy. Dostaliśmy pierwszy ogień, jak jeszcze byliśmy zupełnie na dole. Niemcy obwarowali sie na Wzgórzu 593 przy Massa Albaneta, kierunku naszego uderzenia. Widzieli całą panoramę Monte Cassino i oczywiście nas podchodzących z dołu. Muły prowadzone przez Hindusów niosły potężny ekwipunek. Pamiętam jak Amerykanie nieostrożnie podpalali papierosy. Niemcy tylko na to czekali i strzelali w tym kierunku. Pierwszych rannych mieliśmy zanim zdążyliśmy się okopać, co nie należało do zadań łatwych, bo otoczeni byliśmy głównie litą skałą i kamieniami. Znalazłem wreszcie jakieś miejsce, które rano okazało się być ciałem zabitego, pokrytego cienką warstwą ziemi żołnierza”. 2 lipca 1944 roku podczas działań bojowych pod Loretto nad rzeką Musone został ciężko ranny w lewą rękę i lewe udo. Tak to wspomina: “Część mojego plutonu zdążyła sforsować już rzekę, przy minimalnym ogniu wrogiej artylerii. I wtedy odezwały się karabiny maszynowe. Nie wiem jak do tego doszło, ale bez rozkazu z własnej inicjatywy postanowiłem je uciszyć. Podczołgałem sie na odległość rzutu granatem i zniszczyłem prawdopodobnie dwa stanowiska. W tym momencie rozpoczęła się kanonada moździerzy. Natychmiast padłem na brzuch, po czym zobaczyłem, że nie mam już broni ani ręki, która ją trzymała. Za 15 minut pojawili się sanitariusze...” Po pięciu miesiącach pobytu w szpitalu w Casamassima, 30 listopada 1944 roku przeniesiony do Szkocji na dalszą rekonwalescencję. Zdemobilizowany w 1947 roku. Po ukończeniu czteroletniego Commercial College podjął pracę jako księgowy. W 1954 roku wyemigrował z żoną do Kanady i osiedlił sie w Toronto (Ontario). Od 1955 roku członek Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce Placówka 114 w Toronto. Dwukrotnie (jako pierwszy obcokrajowiec) był prezesesem torontońskiego oddziału The War Amps of Canada i pełnił funkcję jednego z National Directors. Od 1970 roku członek Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w Kanadzie w Kole nr 20 w Toronto. W roku 2011 na XXXIV Zjeździe SPK w Kanadzie wybrany został vice prezesem Zarządu Głównego SPK w Kanadzie. Członek Honorowy Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w Kanadzie. Zmarł 12 października 2023 roku w Mississauga (Ontario).

Odznaka Honorowa za Rany – dwukrotnie
Order Wojenny Virtuti Militari V Klasy (nr 11610)
Order Polonia Restituta IV Klasy
Krzyż Walecznych
Srebrny Krzyż Zasługi
Medal Wojska
Krzyż Pamiątkowy Monte Cassino
Krzyż Czynu Bojowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie
1939-1945 Star (bryt.)
Italy Star (bryt.)
Defence Medal (bryt.)
War Medal (bryt.)

STOWARZYSZENIE POLSKICH KOMBATANTÓW W KANADZIE JEST "ŚWIADKIEM HISTORII"

27 października 2021 roku w Pałacu na Wyspie w Łazienkach Królewskich laureaci nagrody "Świadek Historii" dla osób i organizacji spoza Polski, odebrali z rąk prezesa IPN dr. Karola Nawrockiego dyplomy i odznaczenia. To honorowe wyróżnienie otrzymało w tym roku pięć osób i jedna organizacja - Stowarzyszenie Polskich Kombatantów w Kanadzie. Nagrodę odebrał osobiście prezes Zarządu Głównego SPK w Kanadzie, kolega Andrzej Ruta. Wśród nagrodzonych osób jest Halina Babińska z Kanady. Wszystkim laureatom serdecznie gratulujemy!

W uroczystości wzięli udział między innymi: Thomas Castrel – minister – przedstawiciel generalny Rządu Flandrii, Artur Orzechowski – minister pełnomocny MSZ, Anna Piekarska – zastępca dyrektora Muzeum Historii Polski, Agnieszka Koterla p.o. dyrektora ORPEG, dr hab. Krzysztof Szwagrzyk – wiceprezes IPN, dyrektor Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN, Adam Hlebowicz – dyrektor Biura Edukacji Narodowej IPN. Dyrektora Łazienek Królewskich dr. hab. Zbigniewa Wawra reprezentował jego zastępca dr Antoni Sobczak.

W tych dwóch słowach – świadek i historia – mieści się tak wiele wartości, tak wiele emocji, bo przecież świadkowi przysługuje moc autorytetu– mówił prezes IPN dr Karol Nawrocki, witając laureatów i gości. – Świadek bardzo często dokonuje i moralnych, i społecznych, i historycznych konkluzji i ocen, które wpływają przecież na zbiorową pamięć. Świadek często staje po stronie słabszych, po stronie pokrzywdzonych czy po stronie niesłusznie oskarżonych – podkreślił.  – Są tacy historycy idei, są tacy filozofowie, którzy widzą wyraźną analogię pomiędzy świadectwem a prawdą. Dzisiaj, przyglądając się Państwu i Państwa biogramom, jestem przekonany, że jest analogia między świadectwem a prawdą. Państwo świadczycie prawdę – stwierdził prezes IPN.

Wszyscy, niezależnie od szerokości geograficznej, dokonaliście wiwisekcji polskiej duszy. Poznaliście duszę Polaków i to wystarczyło, by mówić pięknie o polskiej historii na całym świecie. A drugie imię Polski to historia. Jesteście wobec tego dla mnie i dla wszystkich Polaków nie tylko świadkami historii, ale jesteście dzisiaj świadkami Polski – powiedział dr Karol Nawrocki, zwracając się do laureatów.

Przypomniał także, że „Świadek Historii” to nagroda dla osób i instytucji, które w sposób szczególny pielęgnują pamięć o polskiej historii i narodowym dziedzictwie, pomagając wypełniać statutową misję IPN. Nagroda jest przyznawana od 2009 roku, a od 2014 r. mogą być nią honorowane także osoby działające poza granicami kraju.

Dyrektor Biura Edukacji Narodowej IPN Adam Hlebowicz na podstawie wyświetlanej prezentacji przedstawił ubiegłorocznych i tegorocznych laureatów oraz ich zasługi, po czym nastąpiła ceremonia wręczania nagród. 

Następnie udzielono głosu laureatom, którzy we wzruszających słowach wypowiadali się o Polsce i o swojej działalności. Marco Patricelli powiedział:  – Nie jest to tylko odznaczenie, ale odzwierciedla ono całą polską sympatię, którą odwzajemniam. Halina Babińska pożegnała się słowami: – Jeszcze raz z całego serca dziękuję staropolskim „Bóg zapłać!”, a Helena Sołtys zaznaczyła: – Tę nagrodę przyjmuję jako zaszczyt w podziękowaniu za wychowanie, jakie otrzymałam od moich rodziców. Dirk Verbeke przyznał, że jeszcze jakiś czas temu nic nie wiedział o Polsce, a teraz może pochwalić się 250 książkami, które kupuje, będąc w Polsce. Torsten Elsvor zaś stwierdził, że jego serce jest w połowie duńskie, a w polowie – polskie. Prezes Zarządu Głównego Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w Kanadzie, Andrzej Ruta wyznał natomiast: - Nie jestem weteranem. Nie przeżyłem deportacji na Syberię ani sowieckich łagrów. Nie urodziłem się nawet w Polsce. Jestem jednak synem żołnierza spod Monte Cassino a to zobowiązuje. Od ponad 50 lat jestem członkiem Stowarzyszenia.

Spotkanie uświetnił chopinowskim minirecitalem znakomity młody polski pianista Łukasz Byrdy.

Laureaci tegorocznej edycji nagrody to w kolejności:

Stowarzyszenie Polskich Kombatantów w Kanadzie. Największa i najliczniejsza organizacja kombatancka na świecie, od chwili powstania dba o polskich żołnierzy i pamięć o ich walce. Reprezentanci SPK pielęgnują groby, organizują spotkania weteranów i szeroko rozumianej Polonii, wystawy, odczyty, przeprowadzają i dokumentują wywiady z weteranami. Stowarzyszenie wydaje kombatancki magazyn „SPK w Kanadzie” (od 1962 roku), prowadzi także własną witrynę internetową z biogramami kawalerów Orderu Wojennego Virtuti Militari, którzy po wojnie osiedlili się w Kanadzie.

Halina Babińska (Kanada). Sybiraczka, zaangażowana w działania Polonii kanadyjskiej, m.in. zajmowała się opracowywaniem spisu polskich grobów i biogramów osób spoczywających na cmentarzu w Saint Sauveur pod Montrealem, spotykała się z młodzieżą szkolną opowiadając o swoich wojennych przeżyciach, współpracowała z IPN, udostępniając materiały z domowego archiwum, strażniczka pamięci o generale Sosnkowskim.

 Gilles Lapers (Belgia). Jest osobą zasłużoną dla propagowania wiedzy o polskiej historii w Unii Europejskiej oraz dokumentowaniu pamięci o żołnierzach 1. Dywizji Pancernej na terenie naszego kraju i na całym świecie jako członek międzynarodowych grup, stowarzyszeń i organizacji. Współpracuje z IPN, udostępniając zdjęcia i dokumenty dotyczące polskich żołnierzy, wielokrotnie pomagał inicjatywom wystawienniczym, wydawniczym i dokumentacyjnym Instytutu. Jest organizatorem i pomysłodawcą wielu przedsięwzięć, które mają charakter edukacyjny i popularyzują tematykę historyczną.

 Marco Patricelli (Włochy). Jest znawcą i niedoścignionym popularyzatorem historii Polski we Włoszech, autorem licznych publikacji poświęconych losom Polski w czasie II wojny światowej, autorem pierwszej biografii Witolda Pileckiego, nagrodzonej we Włoszech. Popularyzuje wiedzę o polskich losach, współtworząc programy telewizyjne, publikując artykuły i książki. Stworzył krąg młodych włoskich historyków zainteresowanych historią Polski.

Helena Sołtys (USA). Od lat związana z oświatą polonijną. Inicjuje szkolne i środowiskowe przedsięwzięcia związane z historią najnowszą, m.in. przygotowując scenariusze uroczystości, organizując spotkania ze świadkami historii. Angażuje się w apele i akcje charytatywne, ucząc swoich wychowanków wrażliwości na polskie dziedzictwo narodowe. Współpracuje z IPN – m.in. z jej inicjatywy został powołany w 2018 roku Przystanek Historia IPN w Chicago. Udało się jej ocalić od zniszczenia ponadstuletnie archiwum „Dziennika Związkowego”, którego zabezpieczeniem i digitalizacją zajęło się Archiwum Instytutu.

Dirk Verbeke (Belgia). Od chwili objęcia funkcji Sekretarza Miasta Tielt w 1991 aż do teraz pracuje nad zachowaniem i upowszechnianiem pamięci o polskich żołnierzach wyzwalających Belgię. Zgromadził olbrzymią kolekcję książek i dokumentacji o 1 Dywizji Pancernej, dokumentował wspomnienia weteranów. Był inicjatorem i kuratorem wystawy „Pancerne skrzydła”, przy której współpracował z IPN. Dba o cmentarze i groby wojenne polskich wyzwolicieli we Flandrii. Jest zaangażowany w utworzenie miejsca upamiętniającego postać gen. Stanisława Maczka we flandryjskim Roeselare.