Insurekcja kościuszkowska – polskie powstanie narodowe przeciw Rosji i Prusom w 1794 roku. Insurekcja rozpoczęła się 12 marca 1794 roku, gdy generał Antoni Madaliński odmówił poddania się redukcji I Wielkopolskiej Brygady Kawalerii Narodowej i na jej czele wyruszył z Ostrołęki w kierunku Krakowa. Zakończyła się 16 listopada 1794 roku, gdy ostatnie oddziały powstańcze skapitulowały przed Rosjanami w Radoszycach. Za oficjalną datę rozpoczęcia insurekcji uznaje się dzień 24 marca. Po odprawie oficerów garnizonu krakowskiego, Tadeusz Kościuszko wraz z Józefem Wodzickim udali się na mszę do kościoła kapucynów, po wysłuchaniu której w domku loretańskim złożyli u stóp ołtarza szable, które zostały poświęcone. Następnie ślubowali, że gotowi są oddać swoje życie dla obrony ojczyzny. Około godziny 10.00 na rynku krakowskim pojawił się Tadeusz Kościuszko, po czym odczytano akt powstania oraz Kościuszko złożył przysięgę: "Ja, Tadeusz Kościuszko, przysięgam w obliczu Boga całemu Narodowi Polskiemu, iż powierzonej mi władzy na niczyj prywatny ucisk nie użyję, lecz jedynie jej dla obrony całości granic, odzyskania samowładności Narodu i ugruntowania powszechnej wolności używać będę. Tak mi Panie Boże dopomóż i niewinna męka Syna Jego". Powstanie zakończyło się całkowitą klęską, po której nastąpił III rozbiór Polski. W ciągu 8 miesięcy powstania strona polska zmobilizowała do walki 150 000 ludzi, z tego 100 000 do służby w oddziałach regularnych, 50 000 służyło w milicji i pospolitym ruszeniu. W obozach i w powstańczych oddziałach liniowych przebywało 70 000 ludzi. Na Syberię zesłano około 20 000 powstańców.